vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، آیت الله محسن اراکی در بیست و ششمین جلسه درس خارج فقه و فرهنگ آغاز انحراف انسان را از دروغ گفتن به خودش دانست و گفت: آغاز انحراف انسان از دروغ گفتن به خودش شروع می‌شود؛ یعنی با اینکه می‌داند چیزی بد است اما به خودش می‌قبولاند که خوب است. یعنی تا زمانی که به خودش نقبولاند این کار بَد، خوب است آن را انجام نمی‌دهد.

وی ادامه داد: یعنی یک دروغی به خودش می‌گوید که بر مبنای این دروغ کار خلاف را انجام می‌دهد. این وجود پیچیده بشری این‌گونه است، خدا بشر را بر این مبنا مبتدی کرده است که اراده نمی‌کند مگر آنچه را که بداند خوب است. منتها اشکال کار این است که بشر چه می‌کند؟ در قرآن کریم می‌فرماید: شیطان عمل شَر را خوب می‌گوید، خود آدم هم می‌داند که بد است اما به خودش می‌قبولاند و به تدریج غفلت بر آن عارض می‌شود و یادش می‌رود یک زمانی می‌دانست این کار بد بود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم بیان داشت درباره مسئولیت مردم در قبال رفتارهای افراد جامعه بیان داشت:  مردم در رفتارهای دیگران مسئول هستند؛ یعنی اگر من در جامعه‌ای زندگی می‌کنم که این جامعه، جامعه فاسدی است من از رفتار آن جامعه مسئول هستم و یا باید نهی کنم یا باید از آن جامعه جدا شوم مگر اینکه ناتوان باشم

آیت الله اراکی در باره اینکه در جامعه اسلامی دو گونه ولایت وجود دارد اظهار داشت: فرق نگاهی که اسلام به جامعه دارد و آن جامعه‌ای که اسلام بار می‌آورد [با بقیه جوامع] این است که در جامعه اسلامی دو گونه ولایت وجود دارد؛ یک ولایت طولی که ولایت ولی امر است که از ولایت خدا شروع می‌شود و بعد با ولایت رسول و ولایت معصوم و در عصر غیبت هم ولایت فقیه ادامه دارد، یک ولایت هم عرضی است: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ» اینجاست که «يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ‏». این امربه‌معروف و نهی از منکر متفرع بر این ولایت عرضی است.

عضو مجلس خبرگان رهبری در مورد لزوم پایبندی عملی به گفتار افزود: ، برای ترویج خیراین روایت که می‌فرماید: «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِالْخَيْرِ» معنی‌اش این نیست که به وسیله زبان دعوت کردن نباشد بلکه می‌خواهد بگوید چیزی که خیلی مهم است دعاة بالفعل بودن است. اگر بخواهید خیر ترویج پیدا کند، این نکته بسیار مهمی است [که باید بالفعل باشد]. در آیه نکته تکنیکی است، ترویج تکنیک دارد.

خلاصه جلسه گذشته

آیت الله اراکی در جلسه گذشته در مورد مسئله امربه‌معروف را نوعی اعمال ولایت دانست و بیان داشت: مسئله امربه‌معروف امر است. این چیزی بیش از مسئله ترویج است و نشان‌دهنده یک مسئولیت اجتماعی است. مسئله امر به مسئله ولایت ارتباط دارد و مسئله ولایت همیشه مسئولیت است؛ یعنی ولی امر مسئول این است که مردم را به آنچه مصلحت شده است، وادار کند و آنها را از آنچه موجب مضرت آنهاست بازدارد. لذا کار ولی امر دستور و فرمان دادن است. امربه‌معروف تراز کار است؛ یعنی مردم در جامعه مسئول یکدیگر هستند. این از خصوصیات جمع جامعه اسلامی است و این را بعداً در بحث‌های مربوط به رفتار بحث خواهیم کرد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم بیان داشت: بیان هنجارساز چند قسم است. قسم اول که آن را بحث می‌کردیم؛ قسم اول بیانی است که می‌خواهد هنجاری که برای جامعه مفید است و ضرورت دارد را به هنجار تبدیل کند. یک رفتاری برای جامعه مفید است و جامعه به چنین رفتاری نیاز دارد حال می‌خواهد این رفتار را به یک هنجار تبدیل کند. لذا آن بیانی که بخواهد هنجارساز شود، حکم آن به تبع فایده و ضرر هنجار تعیین می‌شود. اگر این فایده برای جامعه واجب و ضروری است یا موجب دفع ضرری شود که آن ضرر برای جامعه، ضرر معتنابهی است چنین بیان هنجارسازی واجب می‌شود.

وی در مورد دسته چهارم از ادله روایی اثبات وجوب هنجارسازی گفت: ادله‌ای است که بر وجوب نشر خوبی و خیر دلالت دارد. منظور خوبی است که در عمل جلوه کند و الا نشر صِرف خوب بودن که خوب نیست. اینکه می‌گویند نشر خیر، یعنی نشر عمل و رفتار خیر. ادله‌ای که بر این مطلب دلالت دارد و آن را اثبات می‌کند را بحث می‌کنیم. یعنی نشر و ترویج رفتاری که تبدیل به هنجار می‌شود و آن رفتار خوبی که باید هنجار شود و هنجار شدنش برای جامعه مفید و ضروری است. یا در مقابل نفع، یک هنجاری که برای جامعه آن هنجار، مضر است و آسیب می‌رساند.

عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: دلیل اول این آیه کریمه است «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» است. مراد عنوان دعوت به خیر است و دعوت، صِرف تعلیم نیست؛ بلکه دعوت از مقوله نشر و ترویج است. «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ» این آیه اثبات وجوب کفایی ترویج رفتار خیر در جامعه را می‌کند؛ باید یک جمعی که این جمع در حد کفایت باشد یعنی در حدی که از عهده این ترویج برآید [این کار را ترویج کنند]. مادامی‌که ترویج این جمع هنوز به حدی نرسیده است که بتواند آن رفتار خوب را به هنجار تبدیل کنند، همچنان این وجوب کفایی بر کسانی که بتوانند چنین کاری را انجام بدهند متعین است. این آبه به‌طورکل اثبات وجوب کفایی و اثبات استحباب تعیینی می‌کند.

متن تقریر این جلسه را در ادامه می خوانید:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ الصَّلَاةُ عَلی سَیدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَهْلِ بَیتِهِ الطَّیبِینَ الطّاهِرِین

مسئولیت مردم در قبال رفتارهای افراد جامعه

بحث ما در فرهنگ رفتارهاست. مردم در رفتارهای دیگران مسئول هستند؛ یعنی اگر من در جامعه‌ای زندگی می‌کنم که این جامعه، جامعه فاسدی است من از رفتار آن جامعه مسئول هستم و یا باید نهی کنم یا باید از آن جامعه جدا شوم مگر اینکه ناتوان باشم: «إِنَّ الَّذينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمي‏ أَنْفُسِهِمْ قالُوا فيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفينَ فِي الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فيها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصيراً»

در آینده خواهیم گفت که این ظلم، ظلم به نفس شخصی و فردی نیست بلکه ظلم به نفس اجتماعی است. آیه می‌فرماید: «قالُوا فيمَ كُنْتُمْ» و نمی‌فرماید: «ما ذا فعلتم»؛ شاید فعل این‌ها، فعل درستی هم باشد و اصلاً گناهی هم نکرده باشند اما می‌فرماید: «قالُوا فيمَ كُنْتُمْ» که بعد هم آن‌ها می‌گویند: «قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفينَ فِي الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فيها».

بعد هم می‌فرماید: «إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا يَسْتَطيعُونَ حيلَةً وَ لا يَهْتَدُونَ سَبيلاً» آن‌هایی که قاصر هستند و هیچ قدرتی ندارند و حتی قدرت هجرت هم ندارند؛ نه از این جامعه می‌توانند جدا شوند نه قدرت نهی از منکر دارند [مستضعف بوده و بر آن‌ها گناهی نیست]. این‌ها گاهی در این جامعه هم که زندگی می‌کنند [و چاره‌ای ندارند.]

در روایت چنین وارد شده است: «عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَنْ يُعَذِّبَ أُمَّةً دَانَتْ بِإِمَامٍ لَيْسَ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ كَانَتْ فِي أَعْمَالِهَا بَرَّةً تَقِيَّةً وَ إِنَّ اللَّهَ لَيَسْتَحْيِي أَنْ يُعَذِّبَ أُمَّةً دَانَتْ بِإِمَامٍ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ كَانَتْ فِي أَعْمَالِهَا ظَالِمَةً مُسِيئَةً.»

خداوند مردمی که همه روزه گرفته‌اند، حج رفته‌اند و نماز خوانده‌اند، اما اطاعت از یک حاکم جائری کردند را عذاب می‌کند. این خیلی چیز عجیبی است؛ این نشان‌دهنده همان مسئولیت اجتماعی است.

در جامعه اسلامی دو گونه ولایت وجود دارد

خلاصه فرق جامعه اسلامی یعنی فرق نگاهی که اسلام به جامعه دارد و آن جامعه‌ای که اسلام بار می‌آورد [با بقیه جوامع] این است که در جامعه اسلامی دو گونه ولایت وجود دارد؛ یک ولایت طولی که ولایت ولی امر است که از ولایت خدا شروع می‌شود و بعد با ولایت رسول و ولایت معصوم و در عصر غیبت هم ولایت فقیه ادامه دارد، یک ولایت هم عرضی است: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ» اینجاست که «يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ‏».

این امربه‌معروف و نهی از منکر متفرع بر این ولایت عرضی است. من اگر ببینم همسایه‌ام کار خلافی می‌کند و به او چیزی نگویم مسئول بوده و در جرم او شریک هستم. این مسئله خیلی مهمی است و چیزی فراتر از مسئله بیان ترویجی یا بیان اظهاری است.

ادامه بررسی دلایل اثبات وجوب هنجارسازی

در جلسه قبل بیان شد که دلیل اول آیه کریمه: «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» است.

مراد عنوان دعوت به خیر است و دعوت، صِرف تعلیم نیست؛ بلکه دعوت از مقوله نشر و ترویج است. «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ» این آیه اثبات وجوب کفایی ترویج رفتار خیر در جامعه را می‌کند؛

دلیل دوم روایتی است که مرحوم مجلسی در بحار از سرائر ابن ادریس نقل می‌کند که مرحوم ابن ادریس هم از کتاب مشیخه ابن محموب نقل کرده است. اگر ابن ادریس از کتاب مشیخه ابن محبوب روایت کرد ما این روایت را در حکم مُسنَد و صحیح می‌دانیم؛ به دلیل اینکه ابن ادریس در سرائر می‌گوید: من کتاب المشیخه را به خط جدم یعنی شیخ طوسی دیده‌ام و از آن کتاب نقل می‌کنم. آن‌وقت شیخ طوسی در این کتاب تا مشیخه ابن محبوب سند صحیح دارد و لذا ابن ادریس که از مشیخه ابن محبوب روایتی را نقل می‌کند در حکم روایت صحیح است با مُسنَد و نمی‌گویند که مُرسَله است.

روایت به این شکل است: «السرائر مِنْ كِتَابِ الْمَشِيخَةِ لِابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام قَالَ: قَالَ لِي أَبْلِغْ خَيْراً وَ قُلْ خَيْراً وَ لَا تَكُونَنَّ إِمَّعَةً. قَالَ: وَ مَا الْإِمَّعَةُ قَالَ لَا تَقُولَنَّ أَنَا مَعَ النَّاسِ وَ أَنَا كَوَاحِدٍ مِنَ النَّاسِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا هُمَا نَجْدَانِ نَجْدُ خَيْرٍ وَ نَجْدُ شَرٍّ فَمَا بَالُ نَجْدِ الشَّرِّ أَحَبُّ إِلَيْكُمْ مِنْ نَجْدِ الْخَيْرِ.» خیر را به همگان برسان و آن را تبلیغ کن. این همان چیزی که ما از آن به ترویج خیر تعبیر می‌کنیم.

«خَيْراً» اعم از ترویج و غیر ترویج است اما «أبلغ» خصوص این ابلاغ و ترویج را می‌رساند. این روایت خیلی جالب است و بسیار کاربرد دارد: «وَ لَا تَكُونَنَّ إِمَّعَةً». پرسید: «وَ مَا الْإِمَّعَةُ» یعنی چه؟ حضرت فرمود: «لَا تَقُولَنَّ أَنَا مَعَ النَّاسِ وَ أَنَا كَوَاحِدٍ مِنَ النَّاسِ». إمعَ یعنی آدمی که می‌گوید باید مثل مردم بود و همرنگ جماعت شدن، گر ‌خواهی نشوی رسوا شوی، همرنگ جماعت شو؛ بگوید؛ چرا این کار را می‌کنی؟ دلیل نمی‌آورد، نمی‌گوید چون این کار خوب است انجامش می‌دهیم بلکه می‌گوید چون مردم انجام می‌دهند ما هم انجام می‌دهیم.

بحث اصطلاح‌سازی هم مهم است؛ یکی از کارهای که غربی همیشه‌ها انجام می‌دهند همین است؛ آن‌ها نه‌تنها فرهنگ‌سازی و واژه‌سازی می‌کنند بلکه با واژگان خیلی کار می‌کنند. ما باید به واژه‌سازی‌هایی که در شرع اتفاق افتاده است خیلی توجه کنیم و از این واژگان استفاده کنیم. مثلاً اگر بخواهیم در زبان فارسی خودمان یک کلمه‌ای را معادل إمعة قرار دهیم مانند اُمُل است؛ یعنی هیچ درک و ادراک ندارد و همیشه دنباله‌رو است و هیچ اراده مستقلی ندارد. آدم کامل نیست، آدمی که اراده داشته باشد و بر مبنای یک انتخاب تصمیم بگیرد هم نیست و قدرت انتخاب و تصمیم بر مبنای انتخاب ندارد.

«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا هُمَا نَجْدَانِ نَجْدُ خَيْرٍ وَ نَجْدُ شَرٍّ فَمَا بَالُ نَجْدِ الشَّرِّ أَحَبُّ إِلَيْكُمْ مِنْ نَجْدِ الْخَيْرِ» دو راه روبروی شماست؛ راه خیر و راه شر؛ اما چرا راه شر را انتخاب می‌کنید؟! یعنی گزینش کنید. اینکه می‌بینید مردم در راه بدی رفتند نگویید مردم رفته‌اند پس ما هم می‌رویم.

گزینش کرده و چشمتان را باز کنید و عقلتان را به کار بگیرید؛ بفهمید راه راست و راه اشتباه کدام است، تمییز بدهید و بعد گزینش کنید و بر مبنای گزینش انتخاب کنید نه اینکه چون مردم رفته‌اند، ما هم می‌رویم. «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا هُمَا نَجْدَانِ» نجد یعنی طریق و راه؛ چرا چنین است که شما نَجد شر را انتخاب می‌کنید؟ به تَبع مردم، چون مردم رفته‌اند ما هم می‌رویم!

روایت سوم را مرحوم شیخ کلینی به سند صحیح از امام صادق علیه السلام نقل کرده است: «عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِالْخَيْرِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِيَرَوْا مِنْكُمُ الِاجْتِهَادَ وَ الصِّدْقَ وَ الْوَرَعَ.» مردم را به خیر دعوت کنید. در حقیقت این روایت، تفسیر آیه: «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ» است.

ما این بحث را مطرح کرده‌ایم که همه روایاتی که از ائمه معصومین علیهم السلام وارد شده است، -همه روایات چه در فقه و در اخلاق و در کلام و در هر فنی از فنون- همه تفسیر قرآن است. اینکه کسی بگوید این روایت تفسیر است و این روایت تفسیر نیست حرف درستی نیست بلکه همه روایات تفسیر قرآن هستند. حتی روایات مربوط به فروع صلاة به این شکل است. منتها برخی تفصیلات تفسیر بوده و برخی مجملات و عمومیات است.

روایت می‌فرماید مردم را به خیر دعوت کنید؛ اما با رفتارتان این کار را کنید. «لِيَرَوْا مِنْكُمُ الِاجْتِهَادَ وَ الصِّدْقَ وَ الْوَرَعَ» این لام، لام امر است؛ یعنی چنین باشید که مردم از شما پرکاری ببینند، اجتهاد در اینجا به معنای پرکاری است. البته پرکاری در اطاعت از خدا. شیعه علی علیه السلام نباید تنبل باشد، این موضوع در روایات زیاد مطرح شده است و تقریباً این مضمون متواتر یا مستفیض است که «شِيعَتُنَا أَهْلُ الْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَاد» علامت شیعه ما پرکاری است آدم تن‌پرور، بیکاره، بیعاره این با تَشیع علی علیه السلام ناسازگار است.

در این روایت هم می‌فرماید: «لِيَرَوْا مِنْكُمُ الِاجْتِهَادَ وَ الصِّدْقَ وَ الْوَرَعَ» بگذار در رفتارتان پرکاری و اجتهاد و راست‌گویی ببینند. راستی؛ که این را در محل خود گفته‌ایم صدقی که در روایات می‌آید تنها صدق الحدیث نیست. البته صدق الحدیث بسیار مهم است و علامت شیعه‌گری صدق الحدیث است، منتها صدقی که در روایات و در آیات قرآن کریمِ آمده است: «وَ الَّذي جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ» این صدق شخصیتی و رفتاری است که شامل گفتار هم می‌شود؛ چون گفتار هم نوعی رفتا را شامل است پس صدق رفتاری است.

بررسی بنیادهای شکل‌گیری شخصیت

ما در کتاب علیت و آزادی مفصل بحث کرده‌ایم که چگونه شخصیت آدمی در اساس بنیاد شکل‌گیری شخصیتی ساخته می‌شود که اساس شکل‌گیری بر مبنای همین، راست بودن انسان با خود است. آغاز انحراف انسان از دروغ گفتن به خودش شروع می‌شود؛ یعنی با اینکه می‌داند چیزی بد است اما به خودش می‌قبولاند که خوب است. یعنی تا زمانی که به خودش نقبولاند این کار بَد، خوب است آن را انجام نمی‌دهد. یعنی یک دروغی به خودش می‌گوید که بر مبنای این دروغ کار خلاف را انجام می‌دهد.

این وجود پیچیده بشری این‌گونه است، خدا بشر را بر این مبنا مبتدی کرده است که اراده نمی‌کند مگر آنچه را که بداند خوب است. منتها اشکال کار این است که بشر چه می‌کند؟ [امر بد را برای خود خوب می‌داند.] در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبيلِ» شیطان عمل شَر را خوب می‌گوید، خود آدم هم می‌داند که بد است اما به خودش می‌قبولاند و به تدریج غفلت بر آن عارض می‌شود و یادش می‌رود یک زمانی می‌دانست این کار بد بود.

خداوند در آیه کریمه می‌فرماید: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى‏ آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً». نسیان هم نتیجه این دروغ اولیه است. اول به خودش دروغ می‌گوید و بعد فراموشی از آن حقیقت اصلی بر او عارض می‌شود تا جایی که «إِنَّا نَسيناكُمْ».

لزوم پایبندی عملی به گفتار، برای ترویج خیر

این روایت که می‌فرماید: «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِالْخَيْرِ» معنی‌اش این نیست که به وسیله زبان دعوت کردن نباشد بلکه می‌خواهد بگوید چیزی که خیلی مهم است دعاة بالفعل بودن است. اگر بخواهید خیر ترویج پیدا کند، این نکته بسیار مهمی است [که باید بالفعل باشد]. در آیه نکته تکنیکی است، ترویج تکنیک دارد. اگر می‌خواهید با زبان تنها ترویج کنید و خودتان برخلاف آنچه می‌گویید عمل کنید، عملاً آنچه می‌خواهید ترویج نخواهد شد. چون برخلاف آنچه می‌گویید، رفتار می‌کنید.

آنچه را خوب است با زبان می‌گویید اما وقتی برخلاف آن عمل می‌کنی مردم از آن رفتار الگوبرداری می‌کنند نه از گفتار! لذا می‌فرماید: «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِالْخَيْرِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ» اگر شما واقعاً می‌خواهید ترویج به خیر کنید، این ترویج به خیر ممکن نیست مگر اینکه شما این ترویج به خیر را از رفتارتان شروع کنید. البته هم رفتار و هم گفتار داشته باشید منتها گفتار بدون رفتار اثر نمی‌کند.

کسی از مرحوم آقای بهجت رضوان الله تعالی پرسید چه‌کاری انجام دهیم تا خودمان را اصلاح کنیم؟ ایشان فرمود یک جمله ست؛ هر چیزی که فهمیدی خوب است به آن عمل کن. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمایشی دارند ـ خدای متعال این وجود مقدس را الگو قرار داده‌اند ـ که چنین است: از وقتی‌که من خودم را شناختم، هر وقت دیدم کاری خوب است انجام دادم و هر وقت کاری بد بود آن را انجام ندادم. این را میزان می‌گوییم./905/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز